De schoorsteen is een, tot op de dag van vandaag, belangrijk onderdeel van het Sint Nicolaasfeest. Het is de schoorsteen waardoor Sint Nicolaas en Zwarte Piet het huis betreden. De schoorsteen word gezien als de koker tussen de mens en de bovenwereld. Een wereld vol spoken en geesten. In oude verhalen zien we o.a. de boldergeest (het brengen van plagen) en kaboutermannetjes (het brengen van een zak met geld voor kinderen) gebruik maken van de schoorsteen om in huis te komen.

Ook Wodan (een oude Germaanse god) maakte gebruik van de schoorsteen. De schoorsteen werd om verschillende redenen gebruikt ‘door’ Wodan:

– Hij strooide zaadjes door de schoorstenen naar binnen om er voor te zorgen dat het land weer vruchtbaar werd. – Door de schoorsteen werd gekeken of er offers voor Wodan werden gelegd. – De zwarte kraaien Hugin (gedachten) en Munin (geheugen) van Wodan luisterden aan de schoorsteen om er achter te komen wat de mensen doen. Zij gaven dit door aan Wodan die daarop bepaalde wie er aan het eind van het jaar beloond of gestraft zou worden

Voor meer oude bronnen omtrent de schoorsteen, betrekking hebbend op Nederland, klik hier

Centsprenten - Volksprenten - Prenten

Bron: www.rijksmuseum.nl

Afb 1 en 2: Ca. 1800 - 1833, Leven van St. Nicolaas / Vie de Saint Nicolas / Afb. 3: Ca. 1833 - 1911, Sint Niklaas - Sint Nicolas  / Afb. 4: Ca. 1866, Aankomst St. Nicolaas / Afb. 5: Ca. 1833 / 1856, Sint Nicolaas te paard gezeten, Laet alle goede kinderen weten / Afb. 6: Ca. 1856 / 1900, Sint Nicolaas te paard gezeten, Laet alle goede kinderen weten

Centsprent - Volksprent - Prent

Bron: www.rijksmuseum.nl 

Afb. 1: Ca. 1866 / 1902, Sint-Nikolaas 

Ca. 1665 / 1668 - Het Sint Nicolaasfeest,  Jan Steen

Bron: www.rijksmuseum.nl

Een jongen met een kind op de arm wijst zijn broertje de schoorsteenpijp: hier doorheen bracht Sint zijn gulle gaven. Zijn andere broertje is al aan het zingen om de goede Sint te bedanken. 

Ca. 1700 - Het Sint Nicolaasfeest, Richard Brakenburg

Bron: www.commons.wikimedia.org

Een leuk aandachtspunt is degene linksboven in de hoek die als Sinterklaas lekkernijen door de schoorsteen strooit.

1850 - Boekje 'St. Nicolaas en zijn knecht' / Herdrukken

'St. Nikolaas op den Schoorsteen'

Bron Afb. 1: (Eerste druk - 1850) www.hetoudekinderboek.nl / Afb. 2 t/m 6: Herdrukken, klik hier

1871 - J. Ter Gouw, 'De Volksvermaken' 

Sinterklaas rijdt over de daken, Naar een oude prent uit Ter Gouw

De schoorsteen is de koker der- gemeenschap met de bovenwereld, die de kinderlijk levendige verbeelding der voorgeslachten met allerlei geesten bevolkte ‘). Door den schoorsteen vernamen ze dikwijls de wonderlijkste stemmen en geluiden, profeciën en vermaníngen. Wie zijn buurman een schrik woû aanjagen, klom op diens schoorsteen, en schreeuwde, met een grove stem, een paar onheilspellende woorden door den koker, en de arme buurman sidderde door al zijn leden. Goed en kwaad kwamen door den schoorsteen. De boldergeest kwam er door, om plagen in ’t huis te brengen; maar ook de kaboutermannetjes kozen denzelfden weg, als ze den gelukskinderen ’s nachts een zak "ol geld bragten. En zoo deed ook Sinterklaas zijn intogt door den schoorsteenpijp, zonder dat iemand ooit heeft kunnen merken, dat zijn „sliekerdemickjes" naar ’t roet smaakten.

Bron: tekst / prent Sinterklaas, uit het blad Groot Rotterdam 1926

Klik hier voor de digitale versie van J. Ter Gouw uit 1871 

1877 - Feesten, zeden, gebruiken en spreekwoorden in Limburg 

(krijt-ladder tekenen in de schoorsteen)

De goede kinderheilige is overal in ons Limburg bekend; voor
hem wordt ‘in den schoorsteen eene ladder met krijt geteekend,
waar hij langs af kan dalen. Trouwens de schoorsteen is de koker
der geestenwereld; de bolderman komt er langs af, om plagen in
huis te brengen, evenals de kabouter, die het huiswerk verricht
of aan de gelukskinderen eenen zak met geld brengt. Onder de
krijt-ladder wordt een klomp of bord vol haver voor Sinterklaas’
rijpaard of ezel nedergezet. Wanneer de plechtige avond vóór Sinterklaas’ feestdag is aan gebroken, zingen de kinderen eerst hun liedje. Ziet hier een paar bekende Limburgsche Sinterklaasdeunen:

Sinterklaas, Gods heilig man,
Doe u_w besten tabbaadd’ aan’,
Rijd er mee naar Spanje,
Breng appelen van Oranje,
Geef den kleinen kindren wat,
En laat de groote loopen
Dat ze kousen ‚en schoenen verkoopen.
Een ander:
Sinterklaas, mijn goede vriend,
Ik heb u al zoolang gediend,
Wil mij nu ook wat geven
Dan dien ik u al mijn leven. (‘)

Als het liedje gezongen is, nadert de heilige man‘ ìn.plechtge
waad met zijn trouwen knecht, die met allerlei lekkers en speel
goed is beladen. De kinderen beginnen luidop te bidden. Dan
geeft hun de goede Sinterklaas eene zalige vermaning en een
passend feestgeschenk. Heeft het een der kleine menschen wat
te bont gemaakt, dan krijgt hij eene roede of geerde; gelukkig
is de stoute knaap of het ondeugend spinnetje zoo hen de zwarte
knecht niet ter dege afranselt of zelfs.... in den wijden zak stopt.
De h. Nicolaas is ook patroon der zakkendragers.

Auteur: H. Welters / Bron: www.delpher.nl

Illustraties 

Afb. 1: Ca. 1890-1900, Boek 'St Nicolaas' - Met dank aan J. Bosman / Afb. 2: 1908, Boek 'Het St. Nicolaas boek' (Kath. Leopold) - Bron: www.kb.nl / Afb. 3: Boek 'Van Sinterklaas en Pieterbaas' (1919) / Afb. 4: Ca. 1925, Boek 'Sinterklaas & Pieterbaas' / Afb. 5: 1934, De Gruyter's 'Reclame - Brochure' / Afb. 6: Jr. 50, Boek 'Rondom december' - Verzamelaar B / Afb. 7: Jr. 60: Papieren schaal - Collega verzamelaar A / Afb. 8 en 9: jr. 60/70 / Afb. 10: Jr. 80 / Afb. 11: Ca. 1935, Sinterklaas boek / Afb. 12: Jr. 60, School vilt materiaal

Foto's

Foto 1: 1962, De Spiegel / Foto 2: Jr.? Folder

Sinterklaaspapier - Schoorsteen / Sint / Piet / Geschenken

Zijn hier nog stoute kinderen?

Afb. 1: 193?, Boek 'St. Nicolaas komt' / Afb. 2: Ca. 1950, Boek 'St. Nicolaas' / Afb. 3: Jr. 50/60, Boek 'St. Nicolaas liedjes'- Verzamelaar B / Afb. 4: Ca.? - De Gruyter 'Zangboekje' / Afb. 5 t/m 8: Sinterklaaspapier / Foto 9: Jr. 60, Sluitzegel / Foto 10: Jr. 80, Cadeau sticker  / Afb. 11: CA. Jr. 80/90, Postkaart / Afb. 12: Jr. 50, Illustratie

Creatief met de schoorsteen