De plek waar Sint Nicolaas voor het eerst in Nederland werd vereerd.

Op het Valkhof, ontstond niet alleen de eerste stedelijke nederzetting in ons land, het Oppidum Batavorum (de hoofdstad van de Bataven) maar hier ontstond ook de verering in Nederland van de heilige Nicolaas. Hoe dat zat, lees je hier.

Foto's - St. Nicolaaskapel

Ouderdom van de Valkhofkapel

De St. Nicolaaskapel werd vroeger (en wordt nog wel eens) de Karolingische kapel genoemd. Niet zo vreemd, want hij lijkt sterk op het centrale achthoekige gedeelte in de Dom van Aken. Die kerk is ontstaan uit de hofkerk van Karel de Grote en tussen 792 en 805 gebouwd. Karel liet zich inspireren door een kapel in Ravenna, vanwaar hij allerlei kunst naar Aken liet overkomen.

Maar "onze" kapel stamt niet uit de tijd van Karel de Grote. Hij is zo'n anderhalve eeuw jonger.
Er zijn in de loop van de tijd heel wat bouwjaren genoemd, allemaal tussen 950 en 1050. Veel ideeën moesten worden weerlegd. Geschreven bronnen ontbreken.

Volgens de laatste, met enkele steekhoudende argumenten onderbouwde inzichten2 is Keizer Otto III de vermoedelijke bouwheer. Dat betekent dat de kapel, uitgaande van de 14 jarige leeftijd waarop hij keizer werd, moet zijn gebouwd tussen 994 en 1002, ter ere van zijn moeder Theophanu (Theophano) (zie hieronder ).
Ik kan me ook voorstellen dat zijn moeder zelf de kapel heeft gesticht. De kapel zou dan kunnen zijn gebouwd tussen 974 en 991 ter ere van St. Nicolaas. In haar geboorteland was Sint Nicolaas een geliefde heilige.
We zullen er dus niet veel naast zitten als we zeggen dat de kapel van tussen 975 en 1000 dateert.
De kapel heeft overduidelijk Byzantijnse kenmerken. Theophano was uit Byzantium afkomstig.

Theophanu, Armeense prinses op het Valkhof

Aan het eind van de eerste eeuw viel Nijmegen onder het Heilige Roomse Rijk en was Otto II hier keizer.

Theophanu (Theofano) was een Byzantijnse prinses, een aangetrouwd familielid van de Byzantijnse keizerlijke families en van Armeense afkomst.

Theofanu trouwde op ongeveer twaalfjarige leeftijd in Rome met keizer Otto II. Zo werd zij keizerin van het Heilige Roomse (= Romeinse) Rijk waar ook Nijmegen deel van uitmaakte.

Otto wilde door dat huwelijk tot een goede verstandhouding komen met het Byzantijnse rijk (= Oost-Romeinse rijk), de oostelijke tegenhanger van het Heilige Roomse Rijk. Bovendien zou Theofanu voor een troonopvolger moeten zorgen. Zo ging dat toen...

Theofanu werd moeder van vijf kinderen, onder wie, als enige jongen (en dat telde toen alleen) Otto III. Otto III werd in de buurt van Nijmegen, in het Ketelwoud, onderdeel van het Reichswald nabij Groesbeek, geboren. Hij volgde zijn vader op als keizer en hij verbleef, net als zijn vader, geregeld op het Valkhof.

Theophanu was een krachtige vrouw. Toen Otto II in 983 kwam te overlijden, heeft Theophanu, in naam van haar pas driejarige zoon, tot aan haar dood in 991 over het grote Duitse rijk geregeerd. Theofanu overleed op haar geliefde Valkhof. Ze is in de Pantaleonkerk in Keulen begraven.

Sint Nicolaas veroverde Nederland vanuit Nijmegen.

Theofanu heeft hier de vork geïntroduceerd. Vanaf dat moment hoefden we niet meer met onze tengels, maar konden we netjes met mes en vork eten.

Ook de Nicolaasverering heeft Theophanu hier geïntroduceerd. Hieruit is vanaf de 13e eeuw het Sinterklaasfeest ontstaan. Nicolaas was een heilige uit Myra (tegenwoordig Demre) in Lycië, onder Antalya, aan de zuidwestelijke kust van Turkije.

Architectuur van de kapel - klik hier

Het Valkhof

*De afbraak van het Valkhof.  (tijdlijn)

*St. Nicolaaskapel